<-PollName->
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
???????: پویان | 
یک شنبه 28 فروردين 1390
اقتصاد ضایعات کشاورزی
پرواضح است که در یک اقتصاد رقابتی مهم‌ترین عامل بقا وسودآوری یک صنعت، هزینه تمام شده تولید می‌باشد. هم اکنون با توجه به رقابتی شدن روزافزون اقتصاد جهانی لزوم کاهش هزینه‌های تولید در صنایع داخلی و صادراتی بیش از پیش احساس می‌شود.
• پرواضح است که در یک اقتصاد رقابتی مهم‌ترین عامل بقا وسودآوری یک صنعت، هزینه تمام شده تولید می‌باشد. هم اکنون با توجه به رقابتی شدن روزافزون اقتصاد جهانی لزوم کاهش هزینه‌های تولید در صنایع داخلی و صادراتی بیش از پیش احساس می‌شود.
در این مسیر توجه به کاهش ضایعات حین تولید اهمیت دارد. حال آنکه با توجه به ساختار سنتی و وارداتی بودن تکنولوژی‌های تولیدی و با وجود محدود بودن منابع و اتلاف بیش از اندازه آن در مسیر تولید تاکنون به این امر توجه چشمگیری نشده است.
ضایعات اقتصادی در پروسه تولید و مصرف شامل موارد گوناگونی می شود و در عین حال راهکارهای متفاوتی برای رفع آنها وجود دارد.
موضوع این مقاله، بررسی ضایعات در بخش کشاورزی و ارائه راهکارهایی برای رفع آنها می‌باشد که در نهایت منجر به بالا رفتن تولید ناخالص داخلی و توان بالاتری برای رقابت در صحنه بین‌المللی می‌گردد.
1 - برنامه كنارگذاري كشت محصول (set aside)
در حالتی که دولت ها اقدام به سوبسید دادن به برخی محصولات کشاورزی می‌نمایند، باعث می شود که این محصولات بیش از حد بهینه تولید شود.
با این وضع و ايجاد مازاد محصول، مقداري از آن، از بين رفته و اين مساله باعث مي‌شود از يك طرف هزينه حمايت بسيار بالا برود و وزن بيشتري بر بودجه تحميل شود و از طرف ديگر مشکلات محیط زیستی به‌وجود بیاید.
در موردی مشابه در اتحادیه اروپا، دولت ها تصميم گرفتند براي جلوگيري از ايجاد مازاد محصول و جلوگيري از كاهش ضايعات با كشاورزان وارد گفت‌وگو شده و به آنها پيشنهاد نمودند كه مقداري از سطح زيركشت محصول يا كل آن را در قبال پرداخت جبراني كنار بگذارند. با اجراي اين سياست مقدار زيادي از مازاد محصول كاهش يافت و بنابراين باعث شد كه متعاقب آن ضايعات محصول نيز كاهش يابد.
با استفاده از اين تجربه بايد سياستگذاران كشاورزي براي جلوگيري از ضايعات به كشاورزان برنامه كنارگذاري برخی از سوبسیدها و حمایت ها را پيشنهاد نمايند، در حال حاضر در ایران در بعضي از محصولات مانند پياز و سيب زميني و گوجه فرنگي مازاد وجود دارد كه اين امر موجب مي‌گردد مقداري از اين مازاد در انبار يا در زمين از بين برود.
2 - سياست‌هاي كاهش هزينه مبادله (Transaction cost)
يكي از مسائل مبتلابه در كشورهاي در حال توسعه و توسعه نيافته كه باعث افزايش ضايعات مي‌شود، وجود هزينه مبادله بسيار بالا در بخش كشاورزي آنهاست، يعني مبادله نهایی در زماني كه محصول برداشت مي‌شود تا زماني كه به دست مصرف‌كننده نهايي مي‌رسد، بايستي پروسه طولاني را طي نمايد. اين مساله باعث ايجاد دو مشكل مي‌شود: اولا وجود واسطه‌هاي گوناگون، حملونقل جاده‌اي، انبارداري نامناسب، فقدان سردخانه و غيره موجب مي‌شود كه مقداري از محصول از بين برود. ثانيا مراحل گوناگون ارسال محصول از مرحله برداشت تا مصرف موجب مي‌شود، هزينه مبادله بسيار بالا برود و باعث شود که این هزينه مبادله بالا براي كشاورز به يك معضل اساسي تبدیل شود. برای این منظور سیاست های کاهش هزینه مبادله از جمله ایجاد تعاونی ها، یا تسهیل در فرآیند بازاری شدن محصولات کشاورزی می تواند کمک کند.
3 - كاهش سوبسيد بعضي از محصولات غذايي
يكي از راه‌هايي كه مي‌تواند مقداري از ضايعات مواد غذايي بكاهد، كاهش يارانه پرداختي به برخي از اقلام غذايي است. به طور مثال نان از جمله كالاهايي كه به دليل ارزان بودن، مقدار اسراف در مصرف آن بسیار زياد است. البته بايد توجه داشت كه پخت نامناسب نان توسط بعضي نانوايان، علت اصلي ديگر افزايش ضايعات است. حال اگر دولت تصميم بگيرد كه به طور كلي يارانه نان را حذف نمايد، نانوايان مجبورند آرد را با قيمت بازار تهيه نمايند و به دليل قيمت بالاي آرد بايستي نان را با كيفيت بالا تحويل مشتري بدهند، اين امر سبب مي‌شود بين نانوايان براي فروش نان رقابت ايجاد شود و مصرف‌كننده به صورت عقلايي كيفي‌ترين نان را براي مصرف انتخاب کند. اين شيوه عمل باعث مي‌شود كه ضايعات نان به شدت كاهش يابد.
4 - افزايش كيفيت بسته‌بندي
يكي از روش‌هايي كه هميشه در سطح جهان براي جلوگيري ضايعات و جلب رضايت مشتري در حال تحول بوده، بسته‌بندي محصولات غذايي است. در حقيقت بسته‌بندي نقش اصلي را در ايجاد ارزش افزوده ايفا مي‌كند. به طور مثال چند محصول غذايي كشورمان به دليل ضعف بسته‌بندي بعد از صدور از كشور به وسيله كشورهاي واسط مجددا صادر مي‌شود. از اين محصولات به طور نمونه مي‌توان از خرما، زعفران، خشكبار، خاويار و غيره نام برد.
در بسته‌بندي محصولات غذايي اگر به مسائلي از قبيل نور، حرارت، مواد افزودني ضدفسادپذيري و آفات و باكتري‌ها و كيفيت بسته به‌اندازه كافي توجه شود بازارياب مي‌تواند محصول را با قيمت مناسب به فروش برساند. افزايش قيمت محصول به دليل كيفيت بالا چه در سطح داخلي و خارجي موجب كاهش موجودي محصول در انبار، سردخانه و مزرعه شده و در نهايت باعث كاهش ضايعات مي‌شود.
5 - كاهش ضايعات از طريق بازاريابي مناسب
بازاريابي عبارت است از مجموعه‌اي از فعاليت‌هاي بازرگاني كه جريان كالا يا خدمات را از توليدكننده تا مصرف‌كننده نهايي هدايت مي‌كنند. اين فعاليت شامل طيف وسيعي از اقدامات نظير خريد مواد اوليه، توليد، كنترل كيفيت، حملونقل و انبارداري، آماده‌سازي براي مصرف، انجماد، بسته‌بندي، تعيين قيمت، شناسايي مشتري، تبليغات، فروش و خدمات بعد از فروش مي‌شود.
اگر به فرآيند بازاريابي كه در بالا ذكر شد توجه كافي داشته باشيم ضايعات به‌اندازه خيلي زيادي كاهش خواهد يافت. با توجه به اينكه مصرف خام براي كليه محصولات اندك است و بايد سيكل طرح‌هاي صنايع تبديلي را طي كنند، همواره اينگونه محصولات از ناحيه توليدات نامناسب و بازاريابي غير اصولي آسيب‌پذير هستند.
بسياري از اين طرح‌ها به دليل نبودن بازارهاي مناسب با شكست روبه‌رو مي‌شوند، زيرا اگر اين صنايع فروش خوبي نداشته باشد نمي‌تواند رشد مناسب داشته باشد و در نهايت به ركود مي‌رسد. بنا به خصوصيات منحصر به فرد مواد خام اين صنايع، فسادپذيري، فصلي بودن، تنوع كمي و كيفي، مساله بازاريابي براي محصولات آنها از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و توجه به آن قطعا مي‌تواند ضايعات محصولات غذايي را كاهش دهد. با توجه به نكات فوق‌الذكر، وظيفه متخصصان بازاريابي در مورد ضايعات محصولات كشاورزي، تعيين و تشخيص مكان‌هايي در زنجير بازاريابي است كه ضايعات به ميزان زيادي رخ مي‌دهد و ارتباط موقعيت و وضعيت ضايع شدن محصول با كل زنجيره بازاريابي نيز بااهميت است.
ضايعات در محصولات فاسدشدني در هر جايي از مزرعه تا مصرف‌كننده نهايي رخ داده و بستگي به درجه فاسد شوندگي محصول دارد. چون زنجير يا سيستم بازاريابي به عمليات ويژه حملونقل، ترابري و فعاليت‌هاي تجاري اطلاق مي‌شود و همبستگي نزديكي بين نوع و حجم ضايعات ايجاد شده براي يك محصول خاص و سيستمي كه اين محصول در آن به پيش مي‌رود وجود دارد.
نتيجه‌گيري
سياست دولت بايد در راستايي قرار بگيرد كه هزينه مبادله به نحو چشمگيري كاهش يابد. بنابراين بايد تسهيلات لازم را در جهت فراهم آوردن اطلاعات شفاف قيمت محصولات كشاورزي، حملونقل جاده‌اي ريلي و هوايي، اعتبارات بانكي، ميادين ميوه و تره بار و غيره را ممکن سازد.
از طرف ديگر ضرورت دارد دولت از طريق ابزارهايي مانند كاهش سوبسيد بعضي محصولات غذايي و تعيين قيمت تضميني، از ضايعات جلوگيري نمايد. آنچه در اين مقوله مهم است راهكارهاي عملي است: يعني ضمن اينكه به توليدكننده و مصرف‌كننده كمترين صدمه برسد از ضايعات نيز جلوگيري شود. مساله كيفيت بسته‌بندي و برقراري بازاريابي مناسب از جمله موارد مهم در كاهش ضايعات هست. در اين مورد لازم است نهادهای نظارتی و صنفی، سازمان‌هايي را كه وظيفه آنها كنترل كيفي محصولات و نظارت بر استاندارد بودن محصول، نظارت بر انبارها و سردخانه‌ها، تعمير و نگهداري جاده نظارت بر توليد ماشين آلات است و سازمان‌هاي توليدي و بازاريابي، استانداردهاي در نظر گرفته شده را جهت كاهش ضايعات رعايت نمايند در غير اينصورت از فعاليت‌هاي آنها جلوگيري نمايد.
• پرواضح است که در یک اقتصاد رقابتی مهم‌ترین عامل بقا وسودآوری یک صنعت، هزینه تمام شده تولید می‌باشد. هم اکنون با توجه به رقابتی شدن روزافزون اقتصاد جهانی لزوم کاهش هزینه‌های تولید در صنایع داخلی و صادراتی بیش از پیش احساس می‌شود.
در این مسیر توجه به کاهش ضایعات حین تولید اهمیت دارد. حال آنکه با توجه به ساختار سنتی و وارداتی بودن تکنولوژی‌های تولیدی و با وجود محدود بودن منابع و اتلاف بیش از اندازه آن در مسیر تولید تاکنون به این امر توجه چشمگیری نشده است.
ضایعات اقتصادی در پروسه تولید و مصرف شامل موارد گوناگونی می شود و در عین حال راهکارهای متفاوتی برای رفع آنها وجود دارد.
موضوع این مقاله، بررسی ضایعات در بخش کشاورزی و ارائه راهکارهایی برای رفع آنها می‌باشد که در نهایت منجر به بالا رفتن تولید ناخالص داخلی و توان بالاتری برای رقابت در صحنه بین‌المللی می‌گردد.
1 - برنامه كنارگذاري كشت محصول (set aside)
در حالتی که دولت ها اقدام به سوبسید دادن به برخی محصولات کشاورزی می‌نمایند، باعث می شود که این محصولات بیش از حد بهینه تولید شود.
با این وضع و ايجاد مازاد محصول، مقداري از آن، از بين رفته و اين مساله باعث مي‌شود از يك طرف هزينه حمايت بسيار بالا برود و وزن بيشتري بر بودجه تحميل شود و از طرف ديگر مشکلات محیط زیستی به‌وجود بیاید.
در موردی مشابه در اتحادیه اروپا، دولت ها تصميم گرفتند براي جلوگيري از ايجاد مازاد محصول و جلوگيري از كاهش ضايعات با كشاورزان وارد گفت‌وگو شده و به آنها پيشنهاد نمودند كه مقداري از سطح زيركشت محصول يا كل آن را در قبال پرداخت جبراني كنار بگذارند. با اجراي اين سياست مقدار زيادي از مازاد محصول كاهش يافت و بنابراين باعث شد كه متعاقب آن ضايعات محصول نيز كاهش يابد.
با استفاده از اين تجربه بايد سياستگذاران كشاورزي براي جلوگيري از ضايعات به كشاورزان برنامه كنارگذاري برخی از سوبسیدها و حمایت ها را پيشنهاد نمايند، در حال حاضر در ایران در بعضي از محصولات مانند پياز و سيب زميني و گوجه فرنگي مازاد وجود دارد كه اين امر موجب مي‌گردد مقداري از اين مازاد در انبار يا در زمين از بين برود.
2 - سياست‌هاي كاهش هزينه مبادله (Transaction cost)
يكي از مسائل مبتلابه در كشورهاي در حال توسعه و توسعه نيافته كه باعث افزايش ضايعات مي‌شود، وجود هزينه مبادله بسيار بالا در بخش كشاورزي آنهاست، يعني مبادله نهایی در زماني كه محصول برداشت مي‌شود تا زماني كه به دست مصرف‌كننده نهايي مي‌رسد، بايستي پروسه طولاني را طي نمايد. اين مساله باعث ايجاد دو مشكل مي‌شود: اولا وجود واسطه‌هاي گوناگون، حملونقل جاده‌اي، انبارداري نامناسب، فقدان سردخانه و غيره موجب مي‌شود كه مقداري از محصول از بين برود. ثانيا مراحل گوناگون ارسال محصول از مرحله برداشت تا مصرف موجب مي‌شود، هزينه مبادله بسيار بالا برود و باعث شود که این هزينه مبادله بالا براي كشاورز به يك معضل اساسي تبدیل شود. برای این منظور سیاست های کاهش هزینه مبادله از جمله ایجاد تعاونی ها، یا تسهیل در فرآیند بازاری شدن محصولات کشاورزی می تواند کمک کند.
3 - كاهش سوبسيد بعضي از محصولات غذايي
يكي از راه‌هايي كه مي‌تواند مقداري از ضايعات مواد غذايي بكاهد، كاهش يارانه پرداختي به برخي از اقلام غذايي است. به طور مثال نان از جمله كالاهايي كه به دليل ارزان بودن، مقدار اسراف در مصرف آن بسیار زياد است. البته بايد توجه داشت كه پخت نامناسب نان توسط بعضي نانوايان، علت اصلي ديگر افزايش ضايعات است. حال اگر دولت تصميم بگيرد كه به طور كلي يارانه نان را حذف نمايد، نانوايان مجبورند آرد را با قيمت بازار تهيه نمايند و به دليل قيمت بالاي آرد بايستي نان را با كيفيت بالا تحويل مشتري بدهند، اين امر سبب مي‌شود بين نانوايان براي فروش نان رقابت ايجاد شود و مصرف‌كننده به صورت عقلايي كيفي‌ترين نان را براي مصرف انتخاب کند. اين شيوه عمل باعث مي‌شود كه ضايعات نان به شدت كاهش يابد.
4 - افزايش كيفيت بسته‌بندي
يكي از روش‌هايي كه هميشه در سطح جهان براي جلوگيري ضايعات و جلب رضايت مشتري در حال تحول بوده، بسته‌بندي محصولات غذايي است. در حقيقت بسته‌بندي نقش اصلي را در ايجاد ارزش افزوده ايفا مي‌كند. به طور مثال چند محصول غذايي كشورمان به دليل ضعف بسته‌بندي بعد از صدور از كشور به وسيله كشورهاي واسط مجددا صادر مي‌شود. از اين محصولات به طور نمونه مي‌توان از خرما، زعفران، خشكبار، خاويار و غيره نام برد.
در بسته‌بندي محصولات غذايي اگر به مسائلي از قبيل نور، حرارت، مواد افزودني ضدفسادپذيري و آفات و باكتري‌ها و كيفيت بسته به‌اندازه كافي توجه شود بازارياب مي‌تواند محصول را با قيمت مناسب به فروش برساند. افزايش قيمت محصول به دليل كيفيت بالا چه در سطح داخلي و خارجي موجب كاهش موجودي محصول در انبار، سردخانه و مزرعه شده و در نهايت باعث كاهش ضايعات مي‌شود.
5 - كاهش ضايعات از طريق بازاريابي مناسب
بازاريابي عبارت است از مجموعه‌اي از فعاليت‌هاي بازرگاني كه جريان كالا يا خدمات را از توليدكننده تا مصرف‌كننده نهايي هدايت مي‌كنند. اين فعاليت شامل طيف وسيعي از اقدامات نظير خريد مواد اوليه، توليد، كنترل كيفيت، حملونقل و انبارداري، آماده‌سازي براي مصرف، انجماد، بسته‌بندي، تعيين قيمت، شناسايي مشتري، تبليغات، فروش و خدمات بعد از فروش مي‌شود.
اگر به فرآيند بازاريابي كه در بالا ذكر شد توجه كافي داشته باشيم ضايعات به‌اندازه خيلي زيادي كاهش خواهد يافت. با توجه به اينكه مصرف خام براي كليه محصولات اندك است و بايد سيكل طرح‌هاي صنايع تبديلي را طي كنند، همواره اينگونه محصولات از ناحيه توليدات نامناسب و بازاريابي غير اصولي آسيب‌پذير هستند.
بسياري از اين طرح‌ها به دليل نبودن بازارهاي مناسب با شكست روبه‌رو مي‌شوند، زيرا اگر اين صنايع فروش خوبي نداشته باشد نمي‌تواند رشد مناسب داشته باشد و در نهايت به ركود مي‌رسد. بنا به خصوصيات منحصر به فرد مواد خام اين صنايع، فسادپذيري، فصلي بودن، تنوع كمي و كيفي، مساله بازاريابي براي محصولات آنها از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و توجه به آن قطعا مي‌تواند ضايعات محصولات غذايي را كاهش دهد. با توجه به نكات فوق‌الذكر، وظيفه متخصصان بازاريابي در مورد ضايعات محصولات كشاورزي، تعيين و تشخيص مكان‌هايي در زنجير بازاريابي است كه ضايعات به ميزان زيادي رخ مي‌دهد و ارتباط موقعيت و وضعيت ضايع شدن محصول با كل زنجيره بازاريابي نيز بااهميت است.
ضايعات در محصولات فاسدشدني در هر جايي از مزرعه تا مصرف‌كننده نهايي رخ داده و بستگي به درجه فاسد شوندگي محصول دارد. چون زنجير يا سيستم بازاريابي به عمليات ويژه حملونقل، ترابري و فعاليت‌هاي تجاري اطلاق مي‌شود و همبستگي نزديكي بين نوع و حجم ضايعات ايجاد شده براي يك محصول خاص و سيستمي كه اين محصول در آن به پيش مي‌رود وجود دارد.
نتيجه‌گيري
سياست دولت بايد در راستايي قرار بگيرد كه هزينه مبادله به نحو چشمگيري كاهش يابد. بنابراين بايد تسهيلات لازم را در جهت فراهم آوردن اطلاعات شفاف قيمت محصولات كشاورزي، حملونقل جاده‌اي ريلي و هوايي، اعتبارات بانكي، ميادين ميوه و تره بار و غيره را ممکن سازد.
از طرف ديگر ضرورت دارد دولت از طريق ابزارهايي مانند كاهش سوبسيد بعضي محصولات غذايي و تعيين قيمت تضميني، از ضايعات جلوگيري نمايد. آنچه در اين مقوله مهم است راهكارهاي عملي است: يعني ضمن اينكه به توليدكننده و مصرف‌كننده كمترين صدمه برسد از ضايعات نيز جلوگيري شود. مساله كيفيت بسته‌بندي و برقراري بازاريابي مناسب از جمله موارد مهم در كاهش ضايعات هست. در اين مورد لازم است نهادهای نظارتی و صنفی، سازمان‌هايي را كه وظيفه آنها كنترل كيفي محصولات و نظارت بر استاندارد بودن محصول، نظارت بر انبارها و سردخانه‌ها، تعمير و نگهداري جاده نظارت بر توليد ماشين آلات است و سازمان‌هاي توليدي و بازاريابي، استانداردهاي در نظر گرفته شده را جهت كاهش ضايعات رعايت نمايند در غير اينصورت از فعاليت‌هاي آنها جلوگيري نمايد.
__________________
فرق است بین دوست داشتن و داشتن دوست , دوست داشتن امری است لحظه ای اما داشتن دوست استمرار لحظه های دوست داشتن است .
فرق است بین دوست داشتن و داشتن دوست , دوست داشتن امری است لحظه ای اما داشتن دوست استمرار لحظه های دوست داشتن است .
نظرات شما عزیزان:
????????: ضایعات کشاورزی, اقتصاد کشاورزی, ,
